De kunst van het gedenken
essay door Cees van Raak*)
Ons land kan niet bogen op een bloeiende funeraire cultuur. Veelal zijn de moderne dodenakkers dodelijk saai. Rijen eenvormige zerken en weinig groen zijn het resultaat van efficiency en kostenbeheersing.
Zo was het beleid in de jaren dertig van de vorige eeuw in de gemeente Amsterdam gericht op `het verkrijgen van een meer eenvoudige opzet der grafbedekking en het tegengaan van overdaad'.
Het aanzien van de begraafplaats is er inderdaad niet boeiender op geworden. Het weerspiegelt de teloorgang van menig ritueel rondom het sterven. Het ziekenhuis en het verzorgingstehuis namen de stervenden uit handen van de buurtbewoners die traditiegetrouw hielpen bij een sterfgeval. Geen thuis opgebaarde dode meer en de indrukwekkende begrafenisstoet met de in het zwart opgetuigde paarden leeft nog slechts in de herinnering.
Met het verdwijnen van de speciale aandacht groeide de afkeer.
Sinds enkele jaren is een kentering bespeurbaar. Een veranderende mentaliteit die wijst op een verlangen naar meer beleving en een behoefte aan rituelen.
Zo blijkt dat ieder jaar meer en meer mensen hun overleden verwanten op Allerzielen eren. Sterven, rouwen en begraven krijgen meer aandacht dan ooit. Er zijn al veel publicaties verschenen over oude begraafplaatsen, die veelal stammen uit de negentiende eeuw, de tijd der Romantiek. Hun geschiedenis leert ons dat de dood deel uitmaakte van het dagelijkse leven, de rituelen en voorwerpen tonen dit. Men ontdekte dat deze rustplaatsen unieke plekken zijn.
- Waar indrukwekkende grafmonumenten bewaard zijn gebleven en dat die bescherming verdienen.
- Waar vaak een bijzondere flora en fauna kan gedijen.
- Waar het goed toeven is vanwege de rust.
Helaas steekt menig recent aangelegde begraafplaats hier schril bij af, maar ook hierin treedt verandering op. Een nieuwe naam - begraafpark - doet opgeld en deze term wordt niet exclusief gebruikt voor de oude dodenakkers. Zo sprak de Vereniging van Nederlandse Gemeenten haar voorkeur uit voor een 'parkachtige aanleg' van de dodenakker en pleitte voor een meer geïntegreerde plaats ervan in de samenleving. Dichter bij de mensen.
Dat is ook het adagium van kunstenaar Maarten Fleuren. In overleg met de opdrachtgever geeft hij op zijn eigen wijze vorm en inhoud aan de herinnering. Het zo ontstane, unieke gedenkteken kan geplaatst worden op het graf, maar evenzo kan het thuis de geliefde herinneren.
Tilburg - Cees van Raak, publicist/dichter
Moderne, hedendaagse dodenakker
Oude begraafplaats in Arnhem met bewaard gebleven indrukwekkende grafmonumenten (Moscowa)
***
*) Naast het maken van poëzie heeft de Tilburger Cees van Raak (Stadsdichter Tilburg 2009 – 2011) zich de afgelopen jaren gericht op het schrijven over de funeraire cultuur, d.w.z. zaken omtrent dood en begrafenis, onderwerpen waarmee hij landelijke bekendheid heeft verworven.
zie: Cees van Raak
